10 Nisan 2012 Salı

SİNOP'TA GEZİLECEK GÖRÜLECEK YERLER...

KERİM ÖZBEKLER
GAZETECİ-YAZAR-ŞAİR

SİNOP KALESİ;YARIM ADA'NIN EN DAR YERİNDE, İÇ VE DIŞ DENİZE AÇIK 1 YERDE KURULMUŞTUR. İLK KURUCULARI GASPALILARDIR. GREKLER-PONTUSLULAR-ROMALILAR-BİZANSLILAR-SELÇUKLULAR ZAMANINDA BÜYÜTÜLMÜŞTÜR, SURLAR 2.2 KM. UZUNLUĞUNDA. 25-30 METRE YÜKSEKLİĞİNDEDİR, KALINLIĞI 3-8 METRE ARASINDA DEĞİŞMEKTEDİR. KALE GÜÇLÜ BURÇLARLA DESTEKLENMİŞTİR,BATI TARAFINDA ŞEHRE GİRİŞ İÇİN 2 KAPISI BULUNURDU. KUMKAPI DENİLEN YERDEN KÖYLÜLER VE ALT TABAKAYA MENSUP KİŞİLER, KALE YAZISI DENİLEN MEVKİDE Kİ KAPI İLE DOĞUDA BULUNAN PARK KAPISI'NDAN ASİLLER GİRER ÇIKARDI.

SERAPİS MABEDİ;SUR DIŞINDADIR, HELLENİSTİK DEVİRDE KURULMUŞTUR. ROMALILAR TARAFINDAN KULLANILMIŞTIR, ŞEHİTLER PARKI İÇİNDEDİR.

BALATLAR KİLİSESİ;M.S.660 YILINDA BİZANSLILAR TARAFINDAN YAPILMIŞTIR, TUĞLA VE TAŞ İŞLEMECİLİĞİ DİKKATİ ÇEKİCİDİR. KİLİSE'DE DEĞERİ YÜKSEK FREKSLER VARDIR, DİNİ SAHNELER AZİZ TASFİRLERİNDEN İBARETTİR. BU KİLİSEYİ ŞEHRE GELİP GİDEN MİSYONERLERİN YAPTIRDIĞI TAHMİN EDİLMEKTEDİR, ADA MAHALLESİ'NDEDİR. İÇİNDE Kİ DEĞERLİ EŞYALAR, SİNOP MÜZESİ'NE TAŞINMIŞTIR.

ŞEHİTLİK;SİNOP MÜZESİ BAHÇESİNDEDİR, 1853 YILINDA YAPILAN OSMANLI-RUS SAVAŞI\'NDA ŞEHİT DÜŞEN DENİZCİLERE AİTTİR. CUMHURİYET'İN 10.YILINDA TAMAMLANARAK, HİZMETE AÇILMIŞTIR.

ALAADDİN CAMİİ;SELÇUK HÜKÜMDARI 1.İZZETTİN KEYKAVUS'UN SİNOP'U ELE GEÇİRMESİNDEN SONRA YAPILMIŞTIR, 1214'TE BAŞLAYAN İNŞAATI 1268 YILINDA SÜLEYMAN PERVARİ TARAFINDAN TAMAMLATILMIŞTIR. PLAN OLARAK GÜNEYDOĞU ANADOLU CAMİLERİNE BENZEMEKTEDİR, ENİNE DÜZENLENEN İBADET YERİ MEVCUTTUR. 5 KUBBESİ VARDIR, CAMİNİN ORTASINDA 1 ŞADIRVAN BULUNMAKTADIR. CAMİNİN ÇİNİLİ MİHRABI GÖRÜLMEYE DEĞERDİR, AVLU İÇİNDE İSFENDİYAR OĞULLARINA AİT 1 TÜRBE BULUNMAKTADIR. BU CAMİYİ EVLİYA ÇELEBİ'DE ZİYARET ETMİŞ, EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİ'NDE BU CAMİNİN DÜNYADA 1 EŞİ OLMADIĞINI BEYAN ETMİŞTİR. SİNOP'TA, PAZAR YERİ MAHALLESİ'NDEDİR.

CEZAYİR'Lİ ALİPAŞA CAMİİ;1876 YILINDA KAPTAN-I DERYA ALİPAŞA TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, 1898 YILINDA ABDÜLHAMİT TARAFINDAN TAMİR ETTİRİLMİŞTİR. TAYBOPA-SEYİT BİLAL TÜRBESİ'NE BİTİŞİKTİR, SİNOP'UN SEYİT BİLAL MAHALLESİ'NDEDİR.

ŞEHİT BİLAL CAMİİ;YAPILDIĞI TARİH BELLİ DEĞİLDİR, 1876 VE 1898 YILLARINDA 2 DEFA ONARIM GEÇİRMİŞTİR. SİNOP'TA, SEYİT BİLAL MAHALLESİ'NDEDİR.

KEFEVİ CAMİİ;1581 YILINDA MAHMUT ÇELEBİ TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, BİR ARA HARAP OLMUŞSA DA SANCAK MUTASARRIFI BEKİR PAŞA TARAFINDAN 1896 YILINDA TADİLAT YAPTIRILARAK BU GÜNKÜ DURUMUNA GETİRİLMİŞTİR. SİNOP'TA, KEFEVİ MAHALLESİ'NDEDİR.

SARAY CAMİİ;1374 YILINDA CANDAR OĞULLARINDAN CELALETTİN BEYAZIT TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, 10.65 METRE UZUNLUĞUNDA. 11.70 METRE ENİNDEDİR, KESME TAŞTAN YAPILMIŞ OLUP TEK KUBBELİDİR. SİNOP'TA, MEYDANKAPI MAHALLESİ'NDEDİR.

FATİH BABA MESCİDİ;1353 YILINDA İSMAİL BİN USLU BEY TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, DAHA SONRALARI HARAP DURUMDA İKEN FETİH BABA İSİMLİ BİRİSİ TARAFINDAN ONARILMIŞTIR. SİNOP'TA, MEYDANKAPI MAHALLESİ'NDEDİR.

MEHMET AĞA MESCİDİ;1648 YILINDA YAPTIRILMIŞTIR, 1910 YILINDA YANINA 1 MİNARE EKLENMİŞTİR. SİNOP'TA, KALEYAZISI MAHALLESİ'NDEDİR.

MEYDANKAPI CAMİİ;BU CAMİNİN İLK DEFA KİMİN TARAFINDAN YAPTIRILDIĞI BELLİ DEĞİLDİR, ŞEYH ÖMER EFENDİ TARAFINDAN ONARIM VE TADİLAT GÖRDÜĞÜ VAKIF KAYITLARINDAN ÖĞRENİLMİŞTİR. 1878 YILINDA İBADETE AÇILMIŞTIR, 1 ARA KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN'A İZAFETEN TAMİR ETTİRİLMİŞTİR. SİNOP'TA, MEYDANKAPI MAHALLESİ'NDEDİR.

İSKELE CAMİİ;1905 YILINDA SİNOP EŞRAFINDAN HACI ÖMER BEY TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, TERSANE CADDESİ ÜZERİNDEDİR. SİNOP'TA, TERSANE ÇARŞISI'NDADIR.

SÜLEYMAN PERVANE MEDRESESİ;1261 YILINDA MUİNÜDDİN SÜLEYMAN PERVANE TARAFINDAN ŞEHRİN 2.KEZ ALINIŞI ANISINA YAPTIRILMIŞTIR, SELÇUK TEZYİNATI ÖRNEKLERİ İLE SÜSLÜ 1 GİRİŞ KAPISI MEVCUTTUR. AVLUYU ÇEVİREN REVAKLARIN ARKASINDA 10 KÜÇÜK ODA MEVCUTTUR, DİKDÖRTGEN AVLU ORTASINDA ŞADIRVAN YER ALMAKTADIR. KUZEY UCUNDA, DİKDÖRTGEN 2 MEZAR ODASI BULUNMAKTADIR.

İSFENDİYAR TÜRBESİ;1439 YILINDA, CANDAROĞLU İSFENDİYAR TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR.

TAYBOĞA TÜRBESİ (SEYİT BİLAL TÜRBESİ);1280 YILINDA SELÇUK KUMANDANLARINDAN TAYBOĞA'NIN OĞLU BEKLEMİŞ TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, SİNOP'UN ALINMASINDA BÜYÜK YARDIMI DOKUNAN ÇEÇE TÜRK BEYİ SELÇUKLU KUMANDANLARINDAN TAYBOĞA VE AİLESİNE MENSUP 3 SANDUKA BU TÜRBE İÇİNDE YER ALMAKTADIR. HALK TARAFINDAN ZİYARET EDİLEN BU TÜRBE, SEYİT BİLAL TÜRBESİ OLARAKTA ANILMAKTADIR.

SULTAN HATUN TÜRBESİ (AYNALI KADIN TÜRBESİ);1335 YILINDA 1.MURAT'IN KARDEŞİ, SÜLEYMAN PAŞANIN KIZI İSMET SULTAN ADINA YAPTIRILMIŞTIR. KARE PLANLIDIR, ÇÖKEN KUBBESİ SONRADAN ÇATI OLARAK YAPTIRILMIŞTIR. KAPISININ ÜZERİNDE, ÇOK GÜZEL MERMER 1 KİTABESİ VARDIR. HALK ARASINDA AYNALI KADIN TÜRBESİ OLARAK BİLİNMEKTEDİR, SİNOP MÜZESİ BAHÇESİ İÇERİSİNDEDİR.

YEŞİL TÜRBE;CANDAR OĞULLARI ZAMANINDAN KALMADIR, KARE PLANLI VE TEK KUBBELİDİR. KİTABESİ YOKTUR, BU NEDENLE KİME AİT OLDUĞU BİLİNMEMEKTEDİR.

YALI HAMAMI;3 KUBBELİDİR, HER KUBBEDE BEŞER KURNA BULUNMAKTADIR. DİNLENME YERLERİ MEVCUTTUR, SİNOP'TA Kİ TUĞCULAR CADDESİ ÜZERİNDEDİR.

ONURLAR HAMAMI;SELÇUKLULAR ZAMANINDA YAPTIRILMIŞTIR, 2 KUBBELİDİR. 20 KURNALIDIR, 2 AYRI GİRİŞİ VARDIR. SİNOP'TA, PAZAR YERİ SEMTİ'NDE Kİ SAKARYA CADDESİ ÜZERİNDEDİR.

ALAADDİN HAMAMI;SİNOP'TA, SAKARYA CADDESİ ÜZERİNDEDİR.

PAŞA TABYASI;YARIM ADA ÜZERİNDE SİNOP ŞEHRİNİ KORUMAK AMACI İLE 19.Y.Y.BAŞLARINDA OSMANLILAR TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR, YARIM AY ŞEKLİNDEDİR. 11 TOP YATAĞI-CEPHANELİK-MAHZENLERDEN İBARETTİR.

SİNOP MÜZESİ;ŞEHİR MERKEZİNDEDİR, HÜKÜMET MERKEZİ ARKASINDA Kİ BOŞ ARAZİYE 29 EKİM 1970 TARİHİNDE KÜLTÜR BAKANLIĞI TARAFINDAN YAPTIRILMIŞTIR. 1 GALERİ, 2 SALON VE 1 İÇ BALKONA SAHİPTİR. MÜZE BAHÇESİ'NDE İSE AÇIK TEŞHİR ALANLARI MEVCUTTUR, İÇİNDE VE BAHÇESİ'NDE ARKEOLOJİK-ETNOĞRAFİK ESERLER SERGİLENMEKTEDİR.

HAMSAROZ KOYU;KARADENİZ'İN TEK FİYORTUDUR, MAVİ VE BERRAK DENİZ SULARININ NEHİR GİBİ KARA İÇİNE GİRDİĞİ 1 YERDİR. RUS DONANMASI'NIN KOVALAMASI SIRASINDA BİRDEN KAYBOLDUĞU SANILAN HAMİDİYE KRUVAZÖRÜ'NÜN GİZLENDİĞİ YER BURASIDIR, İÇİNDE KEFAL-KARAGÖZ-KAYA BALIĞI BOL OLARAK MEVCUTTUR. BU BALIKLARIN YUMURTALARINI BIRAKTIĞI FİYORT, DİP AVCILIĞINA DA MÜSAİTTİR. SİNOP'UN EN ÜNLÜ MESİRE YERİDİR, AK LİMAN'DAN DENİZ VE KARA YOLU İLE BURAYA ULAŞMAK MÜMKÜNDÜR. TÜRKİYE'NİN EN KUZEY NOKTASI OLAN İNCEBURUN MEVKİİ'NİN, DOĞUSUNDA YER ALMAKTADIR.

BAHÇELER MEVKİİ;SİNOP'UN GÜNEY BATISI'NDADIR, ŞEHRİN GİRİŞİNDEDİR. ORMAN BÖLGESİ İÇİNDE BULUNAN 1 KORUCUKTUR, ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ TARAFINDAN BURAYA PİKNİK TESİSLERİ YAPTIRILMIŞTIR, SİNOP'UN EN FAAL MESİRE VE PLAJLARINDAN BİRİSİDİR.

İNCE BURUN;TÜRKİYE'NİN VE SİNOP'UN EN KUZEY UCUDUR, MİLLİ PARK HÜVİYETİNDEDİR. SİNOP BELEDİYE OTOBÜSLERİ BURAYA GİDİP GELMEKTEDİR, SİNOP'A 25 KM.UZAKLIKTADIR.

SARI KUM;DENİZ GÖL ÇÖL VE ÇAM ORMANLARININ 1 ARADA OLDUĞU TABİAT HARİKASI 1 YERDİR, KARA VE DENİZ AVCILIĞI İÇİN İDEALDİR. KUMLUK 1 PİKNİK YERİDİR, SİNOP'A 25 KM. UZAKLIKTADIR.

SOĞUKSU;SİNOP-BOYABAT KARAYOLU'NUN 47.KİLOMETRESİNDEDİR, SOĞUKSU'UN ÇEVRESİ ÇAM VE KÖKNAR AĞAÇLARI İLE KAPLI OLDUKÇA ORMANLIK 1 ALANDIR. BURANIN 1 ADI DA ŞİFALI SU'DUR.

KARAKUM MEVKİİ (NİSİKÖY PLAJI);SİNOP'A 5 KM. UZAKLIKTADIR, KUMLARI KARADIR VE HALK BU KUMLARDAN BAZI HASTALIKLARIN TEDAVİSİ İÇİN FAYDALANMAKTADIR.

ÖZTÜRKLER PLAJI;SİNOP'UN GELİNCİK MEVKİİNDEDİR, BURADA OTEL VE PLAJ BULUNMAKTADIR.

YUVAM PLAJI;SİNOP'UN GELİNCİK MEVKİİNDEDİR, SİNOP'UN ÖNEMLİ PLAJLARINDAN BİRİSİDİR. OTEL-LOKANTA VB.GİBİ TESİSLERE SAHİPTİR.

SİNOP CEZA EVİ;SELÇUKLULAR ZAMANINDA TERSANE OLARAK KULLANILAN BU YER, OSMANLILAR ZAMANINDA 1877 YILINDA CEZA EVİ'NE DÖNÜŞTÜRÜLMÜŞTÜR. AZILI MAHKUMLARIN PRANGA VE ZİNCİRE VURULDUĞU ZİNDANLARI-HÜCRELERİ İLE ÜNLÜDÜR, KALE SURLARI 2 TARAFINDAN DENİZ İLE KUCAKLAŞTIĞINDAN MAHKUMLARIN BURADAN KAÇMASI MÜMKÜN DEĞİLDİ. BU NEDENLE BURAYA DÜŞENLER, BİRBİRLERİNE ''ALLAH KURTARSIN.' ' DERLERDİ.

SİS DÜDÜĞÜ;YARIM ADA'NIN EN UÇ NOKTASI'NDA, YALÇIN KAYALIKLAR ARASINDA BULUNAN 1 YERDİR.

AK LİMAN PİKNİK ALANI VE PLAJI;SİNOP'UN KUZEY BATISINDADIR, ORMANLA DENİZİN KUCAKLAŞTIĞI 1 PİKNİK VE PLAJ ALANIDIR. AYNI ZAMANDA AV BÖLGESİDİR, SİNOP\'A 25 KM. UZAKLIKTADIR.

SİNOP BELEDİYE PLAJI;

SİNOP'TA BULUNAN PARKLAR;

100.YIL ATATÜRK PARKI;

KALE PARKI;

LONCA KAPISI PARKI;

SİNOP VE İLÇELERİ'NDE Kİ FESTİVALLER-PANAYIRLAR;

SİNOP DENİZ ŞENLİĞİ;1 TEMMUZ\'DA YAPILMAKTADIR.
SİNOP FESTİVALİ;6-7-8 AĞUSTOS TARİHLERİNDE YAPILMAKTADIR.
AYANCIK PANAYISI;8-9-10-11 EYLÜL TARİHLERİNDE YAPILMAKTADIR.
ERFELEK PANAYISI;13-14-15-16 EYLÜL TARİHLERİNDE YAPILMAKTADIR.
GERZE PANAYIRI;13-14-15-16-17-18 EYLÜL TARİHLERİNDE YAPILMAKTADIR.
TÜRKELİ PANAYIRI;30-31 EYLÜL-1-2-3 EKİM TARİHLERİ ARASINDA YAPILMAKTADIR.
BOYABAT PANAYISI;5-6-7-8-9-10-11-12 KASIM TARİHLERİ ARASINDA YAPILMAKTADIR.

SİNOP'TA AVCILIK VE AV HAYVANLARI;SİNOP ORMANLARLA KAPLI 1 İL OLDUĞU İÇİN AVCILIK YAPMAK İÇİN İDEAL 1 YERDİR, AV HAYVANLARI;TAVŞAN-AYI-TİLKİ-DOMUZ-KURT-ÇAKAL-YABAN KAZI-YABAN ÖRDEĞİ-ÇULLUK-KEKLİK-TOY-DAĞ GÜVERCİNİ-ATMACA-SIĞIRCIK-KARABATAK-SARIASMA'DIR.

SİNOP'TA BALIKÇILIK;SİNOP, DENİZ KIYISINDA 1 İL OLDUĞU İÇİN ÖZELLİKLE KIYI İLÇE-KASABA VE KÖYLERİNDE BALIKÇILIK YAPILARAK İNSANLAR GEÇİMİNİ SAĞLAMAKTADIR. SİNOP DENİZLERİNDE KALKAN BALIĞI-HAMSİ-PALAMUT ÇOK OLAN BALIK TÜRLERİDİR, HAVUZLARDA PALAMUT VE KEFAL BALIĞI ÜRETİLMEKTEDİR. 1 YILDA ORTALAMA OLARAK SİNOP\'TA 1.500.000 KĞ.BALIK YAKALANMAKTADIR, BALIK RESTORANLARINDA HER ZAMAN TAZE BALIK BULMAK MÜMKÜNDÜR.

SİNOP YÖRESİ'NE AİT YEMEKLER;

NOKUL;UN-SÜT-YOĞURT-YUMURTA-TUZ KARIŞTIRILARAK HAMUR YAPILIR, İÇİNE İSTEĞE GÖRE YUKARIDAKİLERDEN BİRİSİ KATILARAK RULO YAPILIR. ÜZERİNE YUMURTA VE ÇÖREK OTU SÜRÜLEREK FIRINA ATILIR, KIYMALI-ÜZÜMLÜ-YOĞURTLU-CEVİZLİ ÇEŞİTLERİ VARDIR. 1 BÖREK ÇEŞİDİDİR, PİŞTİKTEN SONRA SICAK SICAK YENİR.

MISIR PASTASI;MISIR UNU, KAYNAMIŞ SU İÇİNE DÖKÜLEREK İYİCE KARIŞTIRILIR. PİŞTİKTEN SONRA KAŞIKLA İYİCE BASTIRILIR, PİŞTİĞİ KABIN ŞEKLİNİ ALDIKTAN SONRA 1 TABAĞA BOŞALTILIR. SOĞUYUNCA DİLİM DİLİM KESİLİR, YOĞURT-KIYMA-YUMURTA VB.YEMEKLERLE EKMEK YERİNE YENİR.

PİLAKİ;LABADA-MAYDANOZ-DEREOTU KATILARAK YAPILAN BULGUR PİLAVIDIR, TUZLU SALAMURA PALAMUT BALIĞI PARÇALAR HALİNDE İÇİNE KARIŞTIRILIR. ÜZERİNE NORMALDEN BİRAZ FAZLA KARABİBER KONUR, ELMA PEKMEZİ SULANDIRILARAK BERABER YENİR.

KAŞIK ÇIKARTMASI (KAŞIK ÇITLATMASI);SICAK SU İÇİNDE BUĞDAY UNU YAVAŞ YAVAŞ KARIŞTIRILIR, PİŞTİKTEN SONRA ÜZERİ KAŞIKLA BASTIRILIR. SONRA BÜYÜK 1 TABAĞA KEŞ VE CEVİZ KARIŞIMI SERPİLİR, HAZIR OLAN PİŞMİŞ HAMURDAN SUYA BATIRILIP ÇIKMIŞ KAŞIKLA 1 MİKTAR ALINIR. HAZIR OLAN TABAĞA PARÇALAR HALİNDE YERLEŞTİRİLİR, TEKRAR ÜZERİNE KEŞ VE CEVİZ KARIŞIMI SERPİLİR. YANMIŞ TEREYAĞI ÜZERİNE DÖKÜLEREK YENİR.

SAÇ BÖREĞİ (PİDE);UN-SU-TUZ İYİCE KARIŞTIRILARAK YOĞURULUR, YUFKA GİBİ AÇILIR. İÇİNE PİRİNÇ-SOĞAN-KIYMA-KARABİBER KARIŞTIRILARAK İÇ YAPILIR. ARALARINA KONARAK ÜST ÜSTE KATLANIR, YAĞLANARAK SAÇTA KIZARTILIR.

KESKEK EKMEĞİ;KAYNATILMIŞ DÖĞÜLMÜŞ BUĞDAY İLE BEYAZ FASULYE İLE YAPILAN 1 ÇORBADIR.

KATLAMA;UN-SU-TUZ KARIŞIMI HAMUR YAPILIR, BÜYÜKÇE AÇILIR. YAĞLANARAK PİŞİRİLİR, KATLANIR. SAÇTA KIZARTILIR, ÜZERİNE TEREYAĞI SÜRÜLEREK SICAK SICAK YENİR.

AYVA EKMEĞİ;KOYUN ETİNDEN KIYMA KAVRULUR, SOYULAN AYVA KUŞBAŞI BÜYÜKLÜĞÜNDE KIYMA İLE KARIŞTIRILIR. KAYNAR SUDA HAŞLANIR, SONRA SERVİS EDİLİR.

HAMSİ DOLMASI;HAMSİ AYIKLANIR, ORTA KILÇIĞI ÇIKARTILIR. BALIĞIN İÇ KISMI ÜSTE GELECEK ŞEKİLDE TEPSİYE DİZİLİR, ÜZERİNE DAHA ÖNCEDEN HAZIR OLAN PİLAV SIVANIR. TEKRAR HAMSİ TERS OLARAK ÜZERİNE DİZİLİR, FIRINA SÜRÜLÜR. PİŞTİKTEN SONRA, SICAK SICAK YENİR.

KIRLANGIÇ ÇORBASI;NORMAL PİRİNÇ ÇORBASININ İÇİNE BALIĞIN ETLERİ KÜÇÜK PARÇALAR HALİNDE EKLENİR, LİMONLU YUMURTA VE MAYONEZ İLAVE EDİLEREK SERVİS YAPILIR.

NİŞASTA HELVASI;NİŞASTA SU İLE YOĞURT KIVAMINA GELİNCEYE KADAR EZİLİR, İÇİNE AYNI MİKARDA TOZ ŞEKER İLAVE EDİLİR. KIZGIN YAĞ DÖKÜLÜR, UFAK PARÇALAR ALINARAK ORTA ATEŞTE KAVRULUR. SOĞUYUNCA, SERVİS YAPILIR.

SİNOP\'UN BAZI İLÇELERİNE UZAKLIĞI;

SİNOP-AYANCIK;78 KM.
SİNOP-BOYABAT;86 KM.
SİNOP-DURAĞAN;110 KM.
SİNOP-ERFELEK;37 KM.
SİNOP-GERZE;41 KM.
SİNOP-TÜRKELİ;97 KM.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder